مطالعه همدیدی و دینامیکی بیشترین بارش روی منطقه خراسان

در این بررسی الگوهای همدیدی که بیشترین بارش را روی منطقه خراسان طی دورة زمانی سال های 1985 تا 2000 داشته اند، بررسی و به سه نوع تقسیم شده اند. نوع الف: شامل سامانه های واچرخندی با حرکت نسبتاً سریع و هسته سرد هستند که از کشورهای اسکاندیناوی و اروپای مرکزی، در طی فصول سرد سال، در جهت شرق یا جنوب شرق حرکت می کنند. این سامانه ها ابتدا دریای خزر و سپس منطقه خراسان را تحت تأثیر قرار می دهند، که بارش آنها نسبتاً کم ولی با سرمای زیادی همراه هستند و حداکثر حدود 24 الی 36 ساعت بعد، از روی منطقه خارج می شود. نوع ب: شامل چرخندهای جبهه ای کژفشار با منشأ شرق مدیترانه ای که پس از عبور از مرکز ایران، منطقه خراسان را تحت تأثیر قرار می دهند. در صورتی که این سامانه ها با یک کم فشار دیگری که منشأ آن از دریای سرخ بوده و به شکل یک ناوه گرمایی وارون (inverted thermal trough ، این ناوه گرمایی وارون از نظر شکل کاملاً شبیه ناوه های وارون inverted trough در مناطق حاره است که روی موج های شرقی در شرق اقیانوس ها در مناطق حاره شکل می گیرد. ولی از نظر منشأ، این ناوه به دلیل بالا رفتن بیشتر دمای سطح زمین شمال شرق قاره افریقا و تا حدودی شبه جزیره عربستان شکل گرفته و به صورت یک ناوه گرمایی است که دارای قدرت کژفشاری ضعیف است. چنان چه این موج با سامانه های جوی همراهی کننده با ناوه تراز بالا، که تا عرض های پایین کشیده شده همراهی کند، آن گاه قدرت کژفشاری آن به دلیل فرارفت نیروهای واداشتی تقویت گشته و به شکل یک موج بسته درآمده و به سمت شرق یا شمال شرق به حرکت در می آید) است، همراه باشند، به علت اثرات نیروی واداشتی تقویت شده و باعث ریزش بارش های بیشتری نسبت به نوع الف ولی با سرمای نه چندان زیادی می شوند. نوع ج: شامل واچرخندهای سرد در عرض های جغرافیایی بالا (مانند نوع الف) هستند که در حال حرکت با مراکز چرخند (یا ناوه) عبوری از روی دریای مدیترانه و یا دریای سرخ (مانند نوع ب) روی کشور با هم برخورد کرده و باعث گرادیان شدید فشاری و دمایی در نوار شمالی کشور می شوند و نهایتاً موجب شکل گیری منطقه جبهه ای روی استان خراسان می شوند. با عبور این الگو بارش های سنگین برف و باران را در منطقه خراسان داریم. در هر یک از حالات فوق برای گروهی که بارش قابل توجه ای نسبت به دو نوع دیگر داشت، کمیت های تاوایی نسبی، مطلق، و فرارفت آنها در تراز 500 هکتو پاسکالی محاسبه و بررسی شده است. بیشترین بارش در مدت 24 ساعت به مقدار 40 میلی متر در مشهد (از نوع ج) در تاریخ 21 بهمن ماه 1376 گزارش شده است که تاوایی نسبی و فرارفت آن در مقایسه با دو نوع دیگر بیشترین مقدار خود را در این نوع به بزرگی و داشته است.